Język migowy
Język migowy
Językiem migowym nazywamy ogół znaków manualno-mimicznych, które używane są przez głuchoniemych do porozumiewania się między sobą. Przy pomocy końcówek fleksyjnych i innych form gramatycznych upodobnił się do języka naturalnego, którym pożytkuje się reszta społeczeństwa.
W Polsce ponad milion osób używa języka migowego. Większość z nich to osoby słabosłyszące, które korzystają z aparatów słuchowych, więc do komunikacji wykorzystują również mowę lub tzw. „czytanie z ust”. Są również ludzie, którzy upośledzenie słuchu mają na tyle głębokie, że muszą polegać tylko i wyłącznie na języku migowym. Te przypadki zdarzają się jednak niezwykle rzadko.
Uszkodzenie słuchu na poziomie 90-100 decybeli, które pozwala reagować na głośne dźwięki, kompletnie uniemożliwia słyszenie mowy w paśmie akustycznym w zakresie 30-60 decybeli. Dla porównania najgłośniejszy krzyk nie przewyższa 85 decybeli.
Odczytywanie „z ust” jest niezwykle trudne, ponieważ jest męczące dla wzroku, poprzez możliwość odczytywania tylko na bardzo bliską odległość.
Historia języka migowego
Język migowy używany był przez plemiona indiańskie Ameryki Północnej w komunikacji międzyplemiennej. Oznacza to, że Indianie korzystali z języka migowego wcześniej niż osoby niesłyszące! Posiłkowało się nim kilkadziesiąt tysięcy amerykańskich Indian z ponad dwudziestu różnych plemion, rozproszonych na olbrzymim obszarze kilku milionów kilometrów kwadratowych. Precedens ten stanowi jedyne na świecie znane i opisane zjawisko masowego używania języka migowego przez osoby słyszące.
Sytuacja niesłyszących polepszyła się dopiero w XVI wieku za sprawą szanowanego hiszpańskiego rodu de Velasco. Wcześniej osoby takie były odseparowane i represjonowane przez społeczeństwo. W rodzinie de Velasco znajdywało się wielu niesłyszących z powodu wady genetycznej, więc ród kładł duży nacisk na naukę mowy wśród niesłyszących członków rodziny. Sytuacja ta przetarła szlak dla godniejszego funkcjonowania pozostałych niesłyszących członków społeczeństwa.
W XVIII wieku we Francji i Anglii również nastąpił punkt zwrotny w sposobie traktowania osób niesłyszących. Powstały tam pierwsze szkoły, które umożliwiły im prowadzenie normalnego życia.
Czy istnieje jeden uniwersalny język migowy?
Języki migowe występują w wielu odmianach – analogicznie jak w przypadku języków mówionych. Osoby niesłyszące z różnych części świata stworzyły swój własny system znaków. Podjęto próby stworzenia uniwersalnego języka migowego, odpowiednika esperanto, który określany jest nazwą „gestuno”. Jest jednak używany tylko podczas oficjalnych spotkań Światowej Federacji Głuchych.
Istnieją tzw. rodziny języków migowych. Austriacki lub niderlandzki język migowy łatwiej jest zrozumieć osobie posługującej się niemieckim językiem migowym, niż osobie znającej jego włoską odmianę.
Charakterystyka
Najbardziej charakterystyczną cechą narodowych języków migowych jest wykorzystywanie w przekazie informacji gestowo-wzrokowej, a nie tak jak ma to miejsce w przypadku języków dźwiękowych, informacji głosowo-słuchowej. Język migowy nie posiada systemu morfologicznego, co przejawia się brakiem odmian znaków migowych przez przypadki, rodzaje i osoby. W zastępstwie stosuje się gramatykę typu pozycyjnego, gdzie o sensie zdania stanowi szyk wyrazów. Ten typ gramatyki powoduje, że z języka polskiego na język migowy, i odwrotnie, nie można tłumaczyć słowa po słowie, lecz trzeba konstruować zdania w postaci całościowych struktur, zgodnie z zasadami gramatyki języka, na który się go tłumaczy.
Kolejną wspólną cechą języków migowych są występujące w nich analogie do rzeczywistości, które są znacznie częstsze niż w przypadku języków dźwiękowych. Dość często pojawiają się znaki migowe naśladujące kształt określanego przedmiotu lub ruch wykonywany przy określonej czynności. Znaki takie nazywane są znakami ikonicznymi i stanowią 1/3 liczby wszystkich znaków danego języka migowego.
Każdy język migowy posiada unikalne znaki ideograficzne, które określają poszczególne słowa, a czasem i krótkie zwroty. Jest ich około 5-15 tysięcy. Stanowią one podstawę tej komunikacji językowej. Ich uzupełnieniem są znaki daktylograficzne, na które składa się alfabet palcowy, czyli zestaw znaków, którym odpowiadają poszczególne litery alfabetu, znaki liczebników głównych i porządkowych, ułamków zwykłych i dziesiętnych, itp.
Organizacja przestrzenna wypowiedzi pozwala bardzo precyzyjnie opisywać rzeczywistość za pomocą znacznie mniejszej ilości znaków migowych, niż ma to miejsca za pomocą słów w językach dźwiękowych. Artystyczny przekaz w języku migowym posługuje się efektami wizualnymi, zamiast akustycznych, dając tym samym większe szanse urozmaicenia treści wypowiedzi.
Znaki migowe są odpowiednikiem części werbalnej języka naturalnego, a więc w języku migowym występują również zjawiska, które można zaliczyć do niewerbalnych aktów komunikacyjnych. Są to:
- ułożenie tułowia i głowy w trakcie rozmowy,
- kontakt wzrokowy, jako wymiana spojrzeń,
- sposób prezentacji znaków migowych, czyli tempo, rytm wypowiedzi, akcentowanie itp.,
- mimika twarzy i pantomimika uzupełniająca wypowiedź,
- dotyk i dystans fizyczny między rozmówcami,
- gesty naturalne niebędące znakami migowymi.
Opanowanie języka migowego nie jest łatwe. Nie wystarczy poznać istoty poszczególnych znaków, należy również zrozumieć gramatykę, sposoby prezentacji znaków czy specyfikę manualnej komunikacji przestrzennej, która zwiera wiele zasad niewystępujących w językach dźwiękowych, a także nauczyć się poprawnego konstruowania wypowiedzi. Należy odznaczać się dobrą koordynacją wzrokowo-ruchową, a także wyrazistą artykulacją oraz niezwykłą pamięcią wzrokową.
Bibliografia:
- B. Szczepankowski: Pomoce techniczne dla osób z niesprawnym narządem słuchu.
- W: S. Jakubowski, R. Serafin, B. Szczepankowski: Pomoce techniczne dla osób niepełnosprawnych. CNBSI, Warszawa 1994, s. 124 B.
- Szczepankowski: Oczy pomagają słyszeć. Podręcznik odczytywania mowy z ust. PZG, Warszawa 1973, s. 5-7
- J. Perlin: Lingwistyczny opis polskiego języka migowego. Uniwersytet Warszawski, Warszawa 1993, s.19
- Prillwitz S.: Język, komunikacja i zdolności poznawcze niesłyszących. WSiP, Warszawa 1996
- Pietrzak W.: Język migowy dla pedagogów. WSiP, Warszawa 1992
- A. Zawadowski: Lingwistyczna teoria języka. Warszawa 1966, s.6
- B. Szczepankowski: Język migowy. Pierwsza pomoc medyczna. CEM, Warszawa 1996, s.22
- B. Szczepankowski: Podstawy języka migowego. WSiP, Warszawa 1994, s. 39
- Wybrane materiały zagraniczne dotyczące języka migowego. Tłum.K.Diehl. PZG, Warszawa 1995, s. 2-4 Standardowe zasady wyrównywania szans osób niepełnosprawnych.
- W: Problemy Rehabilitacji Społecznej i Zawodowej 1/1996 r., s. 15-22
- H. Lane: Maska dobroczynności. Deprecjacja społeczności głuchych. WSiP, Warszawa 1996
- B. Szczepankowski: Podstawy języka migowego, WSiP, wyd.I, Warszawa 1988, wyd.II Warszawa 1994;
- W. Pietrzak: Język migowy dla pedagogów, WSiP, Warszawa 1992;
- I. Prałat-Pyrzewicz, J.Bajewska: Język migowy w szkole i internacie, WSiP, Warszawa 1994
- J. K. Hendzel: Słownik polskiego języka miganego, Wydawnictwo „Offer”, Olsztyn 1995;
- B.Szczepankowski, M. Rona: Szkolny słownik języka migowego, Oficyna Wydawnicza „Vinea”, Bydgoszcz 1994
- B. Szczepankowski: Podstawy języka migowego, WSiP, Warszawa 1994, s. 45
